Wstęp 

Każda grupa społeczna, począwszy od tej najmniejszej, jaką jest rodzina, miejscowość a skończywszy na państwie różni się od siebie bardziej lub mniej wieloma cechami charakterystycznymi. Te różnice w czasach dawnych zarysowywały się pomiędzy wsiami, które zamieszkiwała ludność nie mająca dostępu do ogólnopolskiej kultury. Wytwarzała ona swoją własną oryginalną kulturę ( tradycje, obyczaje, gwarę, stroje, pieśni), ściśle związaną z religią i z życiem codziennym.
Ile wsi tyle odmian owej bogatej i wielowiekowej twórczości. Jednak świat kroczy naprzód. Polska wieś nie jest już tą samą, jaką była chociażby po II wojnie światowej. Jej mieszkańcy to ludzie ogólnie wykształceni, mający podobnie jak miastowi dostęp do literatury, mediów, Internetu, wyzbywający się gwarowych cech języka. Współcześnie na skutek kryzysu rolnictwa poszukują oni miejsc pracy w mieście, osiedlają się tam, gdzie najłatwiej ją znaleźć. A co z dawną kulturą, tradycją? Niestety zanika, odchodzi bezpowrotnie w niepamięć wraz z najstarszą generacją.
Wobec powyższego przystępując do napisania owej pracy jako nadrzędny cel postawiłam sobie, poprzez zapis, ocalić od zapomnienia historię wsi Chałupki Dębniańskie. Z racji faktu, iż jestem nauczycielem historii w tutejszej miejscowości uważam, iż spoczywa na mnie obowiązek wyposażenia moich uczniów i młodzieży w zasób wiedzy o ich regionie i wyrobienie w nich poczucia własnej tożsamości. To właśnie m.in. moi podopieczni pomagali mi współtworzyć tę pracę poprzez wywiad ze swoimi dziadkami, znajomymi czy też sąsiadami.
Do pracy dołączam niektóre pieśni religijne, których już nie usłyszymy w polskim kościele.

Wieś Chałupki Dębniańskie geograficznie przynależy do Kotliny Sandomierskiej. Położona jest w widłach Wisłoka i Sanu w odległości 13 km od Leżajska. Zajmuje obszar o powierzchni 618,91 ha (1997r.), zaś obecny stan ludności wynosi około 960 osób (2006 r.)
Geneza tejże miejscowości sięga II poł. XIX wieku. Miejscowa tradycja podaje, że po zniesionym tu folwarku zostało na miejscu pięć rodzin służby folwarcznej, które osiedliły się w pobliżu drogi prowadzącej z Grodziska Dolnego do gościńca Jarosław- Leżajsk. Stały się one ośrodkiem nowego przysiółka- Chałupek. Stąd też wywodzi się etymologia jej nazwy- "chałupki". Naprzeciw tego skupienia powstaje po 1880 roku drugie zw. Łazem. W obu skupieniach było 16 domów.
Sytuację zmienia przeprowadzenie w latach 1896-1900 toru kolejowego i wybudowanie stacji kolejowej (1882r.) a także wykonanie twardej nawierzchni prowadzącej z Grodziska Dolnego do jarosławskiego gościńca (1897r.) W tym czasie dwór parceluje przylegające do dębniańskich pastwisk około 200 morgów gruntu (1 morga=0,56 ha). Sprowadziło to gwałtowną przemianę gospodarczego charakteru przysiółka i jego szybki wzrost.
Obok stacji kolejowej, Jarosławicz, pochodzenia żydowskiego wybudował młyn parowy, a z czasem wybudowano także tartak. Mieszkańcy wsi znaleźli tu możliwość pewnego zarobku. Jednak nie wszyscy byli tymi szczęściarzami. Zazdroszczono tym, którzy pracowali na kolei lub we młynie. Michał Lizak, Jan i Józef Salwach uważani byli za panów, gdyż po Jarosławiczu przejęli młyn. Niestety w 1958 r. spłonął. Inni, w poszukiwaniu zarobku, wyruszali do okolicznych miejscowości na tzw. "flis". Stąd powstało takie powiedzenie:- Dokąd idziesz? -Na flis.
W czasie II wojny światowej koleją transportowano wojsko i amunicję, dlatego też stacja i tory stały się celem licznych bombardowań. Jak podają osoby pamiętające te czasy zginęło wówczas wielu mieszkańców wsi. Otóż w 1939r. od strony Leżajska nadleciały hitlerowskie samoloty kierując się na most kolejowy w Tryńczy. Ostrzelane przez artylerię polską wracają zrzucając po drodze na Chałupki kilka bomb. Wioska ta w ciągu wojny była kilkakrotnie bombardowana; starsi ludzie przypominają ośmioletnią dziewczynkę, Janinę Salwach, która zginęła od bomby, kiedy pasła krowy. "Pamiątką" po tym wydarzeniu był głęboki dół obok kościoła, który częściowo został uszkodzony. Inna historia z czasów wojny dotyczy Żyda Haimka, który w tzw. "Kormanicach" (dzisiejsze tereny obok pastwisk ) długo ukrywał się przed Hitlerowcami. Ludzie ukradkiem podrzucali mi kawałki chleba i inną żywność. Jednak przed zakończeniem wojny został wykryty i rozstrzelany na cmentarzu (tzw. okopowisku). Należy też dodać, iż w czasie wojny wielu młodych ludzi zostało wywiezionych na przymusowe roboty do Niemiec lub do tzw. Junaków. W pobliżu Łazu osiedlają się rodziny przybyłe z Grodziska Dolnego. Do 1937 r. stanęło 8 gospodarstw. Nowy przysiółek nosił swojską nazwę "Na polach", a urzędową- Zarowie. W 1939 roku Zarowie liczyło 36 domów, zaś Chałupki Dębniańskie 72 domy.
Stopniowo napływają dalsi osadnicy; zarówno z Grodziska Dolnego, jak i z sąsiedniej wsi Dębno. Rozwija się tu życie związane ze wsią macierzystą i wsiami sąsiednimi, uwidacznia się to w zawieraniu małżeństw, a w związku z tym "ruchu" parcel gruntowych, rozwoju życia kulturalnego i gospodarczego.
Chałupki wyodrębniły się jako samodzielna osada jeszcze przed wybuchem II wojny światowej. Łazy, Zarowie, a następnie tzw. Ługi powiązane były nadal z Grodziskiem Dolnym. Dalsze zmiany zaszły już w Polsce Ludowej tj. po 22 lipca 1944 roku.
Powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej w Chałupkach Dębniańskich datuje się na rok 1955. Założenie jej wiąże się z osobą ówczesnego przewodniczącego Spółdzielni Produkcyjnej - Józefa Klina. Pierwszym komendantem straży został Tadeusz Pytel. Sprzęt strażacki przechowywano początkowo u komendanta, lecz w roku 1960 podjęto decyzję o budowie remizy. Jednak rozpoczęto ją dopiero w 1973 roku dzięki inicjatywie kierownika PRN w Leżajsku, Jana Pelca (mieszkańca Grodziska Nowego). Remiza wybudowana została w ciągu trzech lat w większości czynem społecznym. Podobnie w 1983 wybudowano basen strażacki oraz podłogę do zabawy, tzw. Grzybek. Decyzją Henryka Sagana, Naczelnika Gminy Leżajsk, Dom Strażaka zostaje skomunalizowany; budynek przekazano na filię Gminnego Ośrodka Kultury, strażakom pozostał jedynie boks garażowy. Jednak jesienią roku 2004 remiza doczekała się gruntownego remontu, za prezesury Mariana Kluza. W roku 2005 OSP w Chałupkach Dębniańskich obchodziła 50-lecie swojego istnienia. Rocznicę tę uświetniono nadaniem jednostce sztandaru.
Kiedy we wsi powstało Koło Gospodyń Wiejskich, tj. w 1959 roku, kobiety nie posiadały jeszcze miejsca, w którym mogłyby działać. Dzięki ich zaangażowaniu wybudowano podłogę, gdzie organizowano zabawy taneczne. Z dochodów uzyskanych z tychże zabaw członkinie gospodarnie inwestowały w zakup sprzętu domowego ( pralka, siewnik ogrodowy, opylacz plecakowy itp.) Organizowały kursy szydełkowania, gotowania, i pieczenia. Udzielały się również artystycznie, gdyż powstał amatorski zespół teatralny. Pierwszą przewodniczącą koła została Stanisława Gdańska, jej następczynią była Cecylia Szabat, a następnie Teodora Wojnarska. Dzięki poetyckim zdolnościom pani Teodory, która sama pisała teksty wierszy i przyśpiewek, a także szyła stroje dla aktorów, działalność koła znacznie się ożywiła; zespół teatralny "Złota Zorza", bo tak go przewodnicząca nazwała, podczas długich zimowych wieczorów przygotowuje wiele sztuk, które następnie z dużymi sukcesami oraz wyróżnieniami wystawia po okolicznych ośrodkach kultury. Z biegiem lat członkiń stale przybywało, angażowały się one w podtrzymywanie lokalnych obrzędów i tradycji, jak organizowanie dożynek, Dnia Kobiet itp., współpracowały z miejscową szkołą.
W latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku we wschodniej części Chałupek Dębniańskich powstaje osiedle, a jego rozwój związany jest ze znajdującym się w jego sąsiedztwie Zakładem Remontowo- Budowlanym "Jutrzenka" należącym do Spółdzielni Produkcyjnej w Dębnie. We wsi Chałupki spółdzielnia powstała w 1952r. Część mieszkańców wsi i osiedla znalazło tu zatrudnienie. Jej pierwszym przewodniczącym został Józef Klin, wspomagał go zarząd w składzie: Michał Rzepko, Marcin Paszko, Jan zamorski i Aniela Kłak. Zajmowano się hodowlą krów, drobiu, baranów a także uprawą roli. Z czasem wybudowano budynek gospodarczy oraz stodołę. W 1956 r. spółdzielnia zmieniła nazwę na Państwowe Gospodarstwo Rolne. Po paru latach przechodzi ono pod Spółdzielnię Produkcyjną w Dębnie, na Chałupkach zaś powstaje placówka hodowli świń. Około roku 1960 powstało tu również Kółko Rolnicze, którego prezesem został Władysław Stopyra. Wyposażono go w niezbędny do pracy sprzęt; tj. trzy ciągniki, dwie młocarnie, snopowiązałkę, kopaczkę, kosiarkę konną. Zatrudniono sześciu traktorzystów, którzy świadczyli usługi rolnicze dla miejscowej ludności; tj. transport, wywózkę oborników i wiele innych prac. Chałupki Dębniańskie obok charakteru rolniczego przyjęły cechy osiedla rolniczo- przemysłowego.
Sytuacja materialna chałupczan uległa znacznej poprawie z chwilą powstania w okolicy nowoczesnych zakładów: w Stalowej Woli ( Huta Stalowa Wola), w Leżajsku ( Fabryka Maszyn) oraz w Sarzynie (Zakłady Chemiczne). Wielu znalazło pracę w powstałej tu Mieszalni Pasz Treściwych, a także w Składnicy Drzewa. W mieszalni produkowano wielorakie mieszanki dla zwierząt, śrutowano zboże. Gromadzono je w dwunastu silosach 50-tonowych. Mieszalnia zatrudniała około 20 ludzi na dwie zmiany ( produkcja), zaś dorywczo 15 osób pracowało w transporcie. Na skutek rozpadu nierentownych gospodarstw w latach 1980-81 produkcja upadła. Część pracowników przeszła do transportu do GS-u w Leżajsku.
Chałupki w dobie XXI wieku stale rozwijają się i pięknieją. Przybywa wiele nowych domków jednorodzinnych; z kolorową elewacją i dachami. Wokół nich znajdują się ogródki pełne kwiatów, skoszona trawa, drzewka i iglaki dopełniają schludnego obejścia. Wzdłuż wsi przebiegają drogi asfaltowe ułatwiające sprawne przemieszczanie się, a niemalże każdy chałupczanin posiada dzisiaj samochód. Nie brakuje też sklepów spożywczych (pani Krystyny Czerwonka- przy stacji PKP, GS- Leżajsk oraz pana Wiesława Nykla), których zaopatrzenie dorównuje sklepom w mieście.
Naszą miejscowość, podobnie jak i wszystkich rodaków, dotyka poważny problem społeczny dzisiejszych czasów. Dotyczy on narastającego bezrobocia; młodzież po ukończeniu szkoły wyjeżdża za granicę, aby zarobić na życie. Rodzice zostawiają dziadkom swoje pociechy, aby zapewnić im utrzymanie. Niż demograficzny staje się "plagą" współczesnej rzeczywistości.

Dzieje Parafii Rzymsko-Katolickiej w Chałupkach Dębniańskich

Mieszkańcy wsi Grodzisko Nowe i Chałupki Dębniańskie związani są ze sobą, nie tylko wspólną szkołą podstawową, ale przede wszystkim przynależnością do jednej parafii- Parafii Rzymsko- Katolickiej w Chałupkach Dębniańskich pod wezwaniem Św. Andrzeja Apostoła.
Początki życia duchowego chałupczan związane są z dziejami parafii Dębnie (powstałej w kon. XIV w.)W 1397 r. król Polski Władysław Jagiełło wydał w Lubaczowie akt lokacyjny parafii rzymsko- katolickiej w Dębnie. Akt zawierał również uposażenie dla proboszczów. Burzliwe dzieje, a zwłaszcza napady Tatarów, przyczyniały się do zniszczeń w parafii i świątyni. W 1862 r. staraniem rodzin hrabiów Potockich i książąt Lubomirskich oddano do użytku murowaną świątynię .W czasach zaborów ludność wyznania rzymsko- katolickiego masowo opuszczała wieś, a na jej miejsce osiedlali się Rusini wyznania grekokatolickiego. Świątynia rzymsko- katolicka została zamieniona na cerkiew .O jej pierwotnym przeznaczeniu świadczy jednakże brak kopuły charakterystycznej dla świątyni obrządku wschodniego.
W 1945 r. ludność ruska wyznania greko- katolickiego została wysiedlona na tereny Ukrainy należącej po II wojnie św. do Związku Radzieckiego. Nakazem starosty powiatu łańcuckiego (Dębno, Chałupki Dębniańskie, Grodzisko Dolne należały wówczas do powiatu łańcuckiego, powiat Leżajski nie istniał) eryguje się parafię rzymsko- katolicką. Jej pierwszym proboszczem był ks. Jan Ramotki ( funkcję tę pełnił w latach 1945-1946). Następnym proboszczem został ks. Marcin Tunia (lata 1946-58). Obaj księża wcześniej byli wikarymi w Grodzisku Dolnym. Do 1945 r. mieszkańcy Chałupek Dębniańskich oraz przysiółków Grodziska Dolnego (tj. Łazów, Zarowia i Ługów) należeli do parafii w Grodzisku Dolnym. Po 1945 roku wieś Chałupki przynależy do parafii w Dębnie, zaś wcześniej wspomniane przysiółki do Grodziska Dolnego. Msze św. odbywają się jednakże w świątyni w Chałupkach Dębniańskich, wybudowanej ciężką pracą społeczną mieszkańców Chałupek tuż przed wybuchem II wojny światowej ( 1936 r.). Od 1958 r. proboszczem dla naszej parafii zostaje ks. Alojzy Michalski. On również, tak jak jego poprzednicy, przyjeżdża z Dębna na Mszę św. o godzinie ósmej w każdą niedzielę. Ówcześni mieszkańcy wsi Grodzisko Nowe uczęszczają na Msze św. do Chałupek Dębniańskich, zaś należą w dalszym ciągu do parafii w Grodzisku Dolnym. W 1966 roku ks. A. Michalski umiera. Jego następcą zostaje ks. Adolf Mroczek ( 1966-1992).
W 1967 roku ks. bp Ignacy Tokarczuk, ordynariusz przemyski, nadaje do Chałupek Dębniańskich ks. Kazimierza Węgłowskiego, który pełni do 1970 r. funkcję p.o. proboszcza. W 1970 r. powstaje nowa parafia łącząca wsie Chałupki i Grodzisko Nowe, a jej proboszczem zostaje w/w ks. Węgłowski. W sierpniu 1973 r. zostaje on przeniesiony do Leżajska, a nowym proboszczem został 38-letni ks. Józef Stopyra (1.08.1973- 19.04.1983). Po nim w latach 1983- 1990 proboszczem był ks. Tadeusz Wyskiel. Od 26.04.1990 roku kapłańską posługę w parafii sprawuje ks. Jan Sczepaniak.

Opracowała: Elżbieta Kluza

 
Rys historyczny naszej Szkoły

Budynek w którym znajduje się Szkoła był trzykrotnie przebudowywany. Część główna budynku (nad którą znajdują się mieszkania nauczycieli) była wybudowana przed wojną, następnie w 1967 r. zostały dobudowane cztery sale lekcyjne, a dwa lata później kolejne dwie i sala gimnastyczna.
W czasie okupacji nauka odbywała się w budynku głównym. W tym czasie był on parterowy z jedną salą lekcyjną, Przed wojną do czasu wybudowania budynku (o którym wyżej jest mowa) szkoła była jednoklasowa o jednym nauczycielu i czterech oddziałach. Mieściła się w domu prywatnym u pana Lizaka.

Lista nauczycieli naszej Szkoły którzy pracowali od początku jej istnienia:
1. Bombas - 1912 r.
2. Ziębajówna Adela - 1914 r.
3. Zofija Adela - 1939 r.
4. Niezgodzianka W. - 1939 r.
5. Sykulska - 1940 r.
6. Zając Władysław - 1942 r.
7. Czubryj Janina - 1945 r.
8. Bieniarz Klementyna
9. Kurdziel
10. Skoczylas Czesław - 1952 r.
11. Sekulas Edward - 1952 r.
12. Jędrzejowska Zofia - 1953 r.
13. Cymbalska W. - 1954 r.
14. Wiatrowa Izabela - 1954 r.
15. Żabińska - 1954 r.
16. Dudek Celina - 1954 r.
17. Baj Lidia - 1960 r.
18. Sochaj Stefania - 1961 r.
19. Sochaj Władysław - 1961 r.
20. Rachfatowska Adela
21. Baj Roman
22. Świta Henryk
23. Świta Władysława
24. Andres Maria
25. Szassler Stanisław
26. Kolano Lidia
27. Juśko Michał
28. Frankiewicz Jan - 1971 r.

W roku 1942 kierownikiem szkoły był Władysław Zając. Szkoła zaliczana była jako jednoklasowa polska szkoła powszechna w ówczesnym Generalnym Gubernatorstwie z przynależnością do powiatu jarosławskiego - 'Eiu - klassige polnishe Volksschule in Generalgouvernement'. Jedynym nauczycielem w szkole w czasie okupacji był Władysław Zając, który poza obowiązującym programem uczył dzieci historii, geografii i postawy patriotycznej w tajnym nauczaniu. Po wyzwoleniu w 1945 roku rozpoczęła pracę w szkole pani Janina Czubryj. Szkoła otrzymałą nazwę Publiczna Szkoła Powszechna stopnia I im. Św. Stanisława Kostki. Była to szkoła czteroklasowa.
W roku 1970 szkoła liczyła 7 sal lekcyjnych, a uczyło w niej 9 nauczycieli: Bucior Kazimiera, Bucior Zofia, Lemiech Izydora, Majewska Anastazja, Rachwałowska Adela, Sochaj Stefania, Sochaj Władysław, Trybowska Czesława. Dyrektorem Szkoły był Jan Potępa. Szkoła była już 8-klasowa.
W 1972 roku został oddany do użytku budynek gospodarczy i teren szkoły został częściowo ogrodzony. Zbudowano także nową drogę o twardej nawierzchni i boisko szkolne. W wyniku reformy rolnej szkoła otrzymała grunt rolny. Powstała w tym czasie także biblioteka szkolna licząca 2912 egzemplarzy książek. Szkołę wyposażono w nowoczesne środki techniczne: telewizor, radio, adapter i rzutnik.
W roku szkolnym 1973/74 rozpoczął działalność ZHP liczący 85 harcerzy i 38 zuchów. Drużynowymi byli: Majewska Anastazja i Bucior Kazimiera.
W roku 1974 szkoła otrzymała do prowadzenia zajęć sportowych boisko o powierzchni 1,70 ha.
W roku 1975 /76 do grona nauczycielskiego dołączyły panie Oryszczak Maria i Czop Irena oraz ze względu na brak wychowawców dwie niewykwalifikowane nauczycielki tj. Szepelak Bogusława i Markcka M. Poza tym zmienił się wygląd szkoły - zostały odnowione ściany, odmalowane podłogi, pojawił się kiosk w którym dzieci mogły zakupić najpotrzebniejsze rzeczy.
W roku szkolnym 1978/79 rozpoczęła się 10 -letnia szkoła średnia., a nauczycielami w niej byli: Bucior Zofia, Czop Irena, mgr Kapusta Stanisława, mgr Kapusta Stanisław, Lemiech Izydora, Oryszczak Maria, Potepa Jan, mgr Sigda Jadwiga, Trybowska Czesława. Dyrektorem była pani Rachfałowska Adela. W tym samym roku szkolnym przy Szkole w Chałupkach Dębniańskich zorganizowano w dniach 5.07 - 8.08 dzieciniec wiejski do którego uczęszczało 29 dzieci. Kierowniczką dziecińca była pani Pelic Teresa, a wychowawczynią pani Krówczyk Grażyna.